جهان بيني در قرآن كريم (3)

جهان در قرآن كريم .

مدير گروه فرهنگ‌نامه‌هاي مركز فرهنگ و معارف قرآن  ،ارائه دو هزار و 800 عنوان اصلي و هزاران موضوع فرعي ، جلد بيستم فرهنگ قرآن 

در جلد دهم از فرهنگ قرآن ، كه توسط مركز فرهنگ و معارف قرآن تهيٌه شده است ، به موضوعات و مفاهيم آيات قرآني در ارتباط با جهان پرداخته اند .

در اين مطالعه « جهان به معناي عالم ، از زمين و كرات آسماني گيتي و عالم ظاهر است » .

اهمٌ عناوين مورد مطالعه عبارتند از : احاطه بر جهان ، تدبير جهان ، حقٌانيٌت جهان ، فرجام جهان ، مالكيٌت جهان ...

موضوعات مورد مداقٌه عبارتند از : آغاز جهان ، اتقان جهان ، اجل جهان ، احاطه بر جهان ، انقياد جهان ، تحولات جهان ، تدبير جهان ، تسبيح جهان ، تفكٌر در جهان ، تقدير جهان ، جهان آخرت ، جهان برزخ ، جهان غيب ، جهان و رحمت خدا ، جهان و فضل خدا ، جهان و معاد ، جهانيان ، حاكميٌت جهان ، حدوث جهان ، حركت جهان ، حفاظت جهان ، حقٌانيٌت جهان ، خالق جهان ، خدا و جهان ، خزاين جهان ، خلقت جهان ، ربوبيٌت بر جهان ، زوجيٌت در جهان ، زيبائي جهان ، سجده جهان ، شعور جهان ، عدالت در جهان ، عمر جهان ، فرجام جهان ، قانونمندي جهان ، گسترش جهان ، مالكيٌت جهان ، ملكوت جهان ، نظارت بر جهان ، نظم جهان ، هدايت جهان ، هدفمندي جهان .

در اين مجموعه ، كه به نظر مي رسد توسط برخي از طلٌاب ديني حوزه علميٌه قم تهيٌه و تدوين شده باشد ، بحث جهان بيني قرآني در بخش « شناخت » جهان قرار گرفته است . 

جهان بيني در قرآن كريم (2)

اگر مديريت و برنامه ريزي ، به دور از ايدئو لوژي ها و به ويژه به دور از عقايد مذهبي صورت گيرد ، شايد اصولا" جائي براي جهان شناسي و جهان بيني در آن باقي نماند ؛ به خصوص كه اعتقاد فقط به اين جهان خواهد بود ، و قيد و بندي در رعايت « شريعت » در آن نخواهد بود .

امٌا در يك نظام مذهبي ، چون جمهوري اسلامي ايران ، قاعدتا" دين و مذهب و بنابر اين جهان بيني مذهبي « اصل » قرار مي گيرد .

در جهان شناسي cosmology     و جهان بيني در اين « اقدام » مديريتي ، تفكرات علمي كيهان شناسي نظير « نظريه مهبانگ » و به خصوص « نظريه حالت دائمي » ، جايي نمي يابند . بلكه بحث بر دركي است كه هريك از افراد جامعه ، يا به لفظ اسلامي آن هريك از مؤمنان به يك دين و مذهب  ، از محيط فيزيكي – اقتصادي – اجتماعي و سياسي و نهايتا" فرهنگي خود دارند .

البته هريك از مؤمنان تحت تاثير همين محيط ها به تفكر مي پردازند ؛ امٌا در واقع امر « هيچ دو نفري را نمي توان يافت كه مفهوم دقيقا" يكساني از جهان داشته باشند » .

از اينجا است كه برداشت از قرآن ، و حتي حديث يا هر اصل ديگري در اسلام نزد هريك از افراد و گروهها متفاوت است ، و به اصطلاح هركسي و هر گروهي از آن تفسيريhermeneutique      جداگانه اي دارد .

محمٌد اركون ، اسلام شناس و جامعه شناس مسلمان الجزايري ، جهان بيني اسلامي را كم و بيش متاثر از جهان بيني – پيشگويي predication   اعراب حجاز ، يا به طور كلي اعراب قبل از اسلام ، معرفي مي كند ؛ كه ما ( طبيعتا" ) بخش هايي از آن را در اسلام ، متجلي در « شريعت » يا « احكام و قوانين اجتماعي مدعي مديريت بر امٌت »community   مشاهده مي كنيم ؛ و اين دقيقا" تفكٌر فردي از امٌت اسلامي است كه بيگمان با تفكٌر بسياري ديگر از مؤمنان به اسلام متفاوت است .

با اين وجود وي نيز مانند ساير مؤمنان به اسلام دو « اصل » بنيادين اسلام را قبول دارد :

 1 – قرآن

 2 - حديث

جهان بيني در قرآن كريم (1)

جهان بيني : مبداء مديريت

در مطالعات قرآني ابتدا مي بايست فلسفه مطالعه را بدانيم . يعني اين كه ما با هيچ مطالعه اي به تمام آنچه كه مي خواهيم نمي رسيم . روشمطالعه تئولوژيك را مختصٌ حوزه ها مي بينيم . ساير روشها كه به اصطلاح روشهاي علمي و بر اساس منطق استوارند هيچ چيزي را مسلٌم نمي انگارند . روشهاي علوم انساني و اجتماعي علمي بر دو اصل استوار اند :

-  علوم اجتماعي ، نسبي است . يعني هركسي با مطالعه و تحقيق فقط به بخشي از حقيقت مي رسد و نه تمام آن . پس هر نوشته اي نسبتا" درست است .

- علوم اجتماعي نظري است . يعني اين كه در موردي ممكن است نظر يك جامعه شناس چيزي باشد و نظر جامعه شناسي ديگر ، چيزي ديگر .

اين دو اصل در ايران با سه مشكل اساسي مواجه است :

·  دانشجوي ما در علوم انساني هم ، چون در رياضيٌات ،به دنبال نتايج قاطع است ؛ نظرهاي متفاوت را نمي پسندد و به جاي آنكه آنها را مطالعه كرده نظر مطلوب خود را بيابد ، يا خود نظريه پردازي كرده نظر جديدي بياورد ، به دنبال نتايجي يقيني است كه البته هيچگاه حاصل نمي شوند .

· فقر فرهنگي سبب مي شود كه عقيده خود را درست و عقيده ديگران را باطل بپندارد . تا آنجا كه برخي از محافل مطالعاتي ما كه حتي يك هزارم از حجم علمي جهان را تشكيل نمي دهند تمام عقايد ، نظرات ، مطالعات ، و دستاورد هاي خود را صحيح و تمام دستاورد هاي بقيه ي جهان ، حتي بزرگترين مراكز علمي اروپا و آمريكا را ، به بهانه وفاداري به اسلام ، غلط معرفي مي كنند و آنگاه در چهارچوب اسلام نيز ، در عمل ، ساير كشورهاي اسلامي را قبول ندارند ؛ و در داخل كشور نيزاين گروه  يا آن گروه اسلامي و شبه اسلامي و غير اسلامي را مردود مي شمارند و نهايتا" به نحوي نداي عن الحق سر مي دهند كه دقيقا"برخلاف اسلام راستين است !

· سوٌمين مسئله نحوه آموزش ما است كه انگارهرچه در كتب دبستاني و دبيرستاني و... ما آمده اند ، به منزله ، نعوذ بالله ، « وحي منزل » صحيح اند و آنچه كه جز آن باشد : كاملا" غلط !

· بنابر اين به ناچار در يادداشت بعدي اشاره اي به جهان بيني اسلامي در كتب در سي ايران خواهيم داشت .